Vooruit met verpakken
09 nov 2020, jo van assche
Duurzaam verpakken is niet zo makkelijk als 'plastic bashing'. Er zijn geen one-size-fits-all-oplossingen voor het verpakkingsdilemma. Het Kennisinstituut voor Duurzaam Verpakken (KIDV)* reikt ons wel een 'best practice' aan, namelijk de PackForward-strategie. Wat houdt die oplossingsgerichte strategie in? En wat is het belang van creatieve communicatie daarin? Welke bedrijven helpen ons vooruit met duurzame verpakkingen?
*Het KIDV adviseert het bedrijfsleven met adviezen op maat over duurzaam verpakken. Het bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van het verpakkende bedrijfsleven.
Het verpakkingsdilemma
In een recent onderzoek naar de huidige stand van zaken in duurzaam verpakken ('The State of Sustainable Packaging, 2020) analyseert hoogleraar Ronald ten Klooster (Packaging Design & Management aan de Universiteit Twente) de belangrijkste thema’s van duurzaam verpakken. Eerst en vooral staan de vereisten voor marketing, verkoop, visibiliteit en omzet van het product dikwijls op gespannen voet met de milieu-impact van de verpakking: de uitputting van grondstoffen, klimaatveranderingen, verminderen van biodiversiteit, enz. Daarnaast gaat het niet de goede richting uit met de oververpakking in e-commerce. En dan is er nog de maatschappelijke druk om (plastic) verpakkingsafval te verminderen: denk maar aan het verzet tegen de plastic soep, of de aangekondigde plastic taksen, enz.
“Bovendien komt er veel op het bedrijfsleven af. Van nieuwe functionele eisen tot de richtlijn voor wegwerpplastics, de Europese Green Deal en de Plastic Pacts die steeds meer landen sluiten”, vertelt ten Klooster. “Uiterlijk in 2025 willen multinationals en supermarkten alleen nog maar herbruikbare of recyclebare verpakkingen gebruiken. Daarvoor vervangen ze dikwijls plastic door gelamineerd papier of golfkarton, maar van de oplossingen die ze bedenken is soms de vraag of die uiteindelijk wel echt duurzamer zijn”, voegt ten Klooster eraan toe. “Zo kan men ook vragen stellen bij het gebruik van composteerbare plastics voor verpakkingen, wanneer er geen aparte inzamel- en sorteerlogistiek bestaat”, aldus nog professor Katrien Van Doorsselaer (Materialenleer en Ecodesign aan de Universiteit Antwerpen).
In het licht van die trends en de complexiteit komt het KIDV uit op het verpakkingsdilemma: ‘We kunnen niet doorgaan op de huidige weg, maar we kunnen er ook niet mee stoppen omdat er nog geen intrinsiek duurzame alternatieven zijn’.
Eenvoudige oplossingen zijn er dus niet. Het onderzoek over 'The State of Sustainable Packaging' toont juist hoe complex dit onderwerp is. “Verpakken is een vak en bedrijven moeten dat veel serieuzer nemen dan ze nu doen”, aldus ten Klooster.
3 innovatiesporen van de PackForward-strategie (PF-S)
Het KIDV wil op termijn naar een systeem van intrinsiek duurzaam verpakken. Daarvoor moeten de stakeholders in de verpakkingsketen samen duurzame alternatieven ontwikkelen met de nodige kwaliteiten, maar zonder schade te berokkenen aan mens en milieu. Om daar te geraken stelt het KIDV een PackForward-strategie voor met drie innovatiesporen: 1) recycling, 2) circulariteit en 3) intrinsieke duurzaamheid van verpakkingen.
Spoor 1: Stappen in de goede richting
Het eerste innovatiespoor slaat op het recycleren en het verhogen van de efficiëntie in de product-verpakkingsystemen op korte termijn. Maatschappelijk verantwoorde of duurzame bedrijven zijn hier al mee bezig. Deze initiatieven zijn voornamelijk de verantwoordelijkheid van de producenten, de importeurs, recyclagebedrijven en verpakkingsspecialisten (omwille van de productverantwoordelijkheid).
Het betreft bijvoorbeeld verbeteringen in de afvalinzameling, systemen voor afvalscheiding aan de bron, het sorteren van verpakkingsafval in stromen van mono-materialen, verhogen van de recyclagegraad, verbeteringen in de recycleerbaarheid van allerlei verpakkingen.
Zo heeft bijvoorbeeld Van Hoecke, een toeleverancier van de meubelindustrie, de afgelopen jaren veel vooruitgang geboekt met het herbruiken van kunststof verpakkingen voor ladezijkanten en geleiders. Bovendien heeft het bedrijf extra-verbeteringen doorgevoerd, zoals de overstap op dunnere wikkelfolie, het gebruik van karton met een hoger recyclaat en de invoering van herbruikbare en compact stapelbare kartonnen profielen voor in bulk verpakte lades met bijhorende doos zodat klanten ze ook kunnen retour sturen, enz.
In dit spoor ontbreekt een rol voor de ontwerper stelt Van Doorsselaer vast: “Duurzame bedrijven moeten de principes van ecodesign of het circulaire ontwerpen veel meer in de verf zetten.” Ze gaat naar de kern van het probleem wanneer ze zegt: “Duurzame verpakkingen die thuishoren in de circulaire economie ontstaan aan de ontwerptafel.” Zo organiseert DS Smith een opleiding over de circulaire design principes voor honderden van hun ontwerpers.
Spoor 2: Samen vooruit
In spoor 2 willen de stakeholders in de verpakkingsketen de circulariteit en de efficiëntie in de productie- en consumptiesystemen verbeteren op de middellange termijn. Het situeert zich over de volledige breedte van het productie- en consumptiesysteem, om de kringlopen van materialen te sluiten. En net dankzij multi-circulaire en logistieke processen rond hergebruik, reparatie en opknapwerk (reuse, repair en refurbish) verbetert de efficiëntie van het materiaalgebruik.
Het doel van dit spoor is een circulaire economie creëren. In de praktijk zien we momenteel vooral pilootprojecten die inzetten op herbruikbare verpakkingen, zoals de organisatie van 'packaging as a service'. Denk aan Goodless die met de verhuur van 'smartcups' een oplossing biedt voor de festival- of beursorganisatoren. Zo willen ze komaf maken met wegwerpbekers en de plastic afvalberg na elk event.
Hier stelt Van Doorsselaer voor om ook de verantwoordelijkheid van de overheid niet uit het oog te verliezen: “In het kader van een duurzaam verpakkingsbeleid kunnen die opportuniteiten voor herbruikbare verpakkingen doen toenemen, door bijvoorbeeld gestandaardiseerde verpakkingen te verplichten (hoe minder diversiteit, hoe economisch interessanter om de herbruikbare verpakkingen in te zamelen en te reconditioneren) of voldoende hoog statiegeld in te voeren (om de consument aan te moedigen om mee de kringloop te helpen sluiten).”
Spoor 3: De grote sprong
Spoor 3 focust op maatschappelijke innovatie in intrinsiek duurzame maatschappijen. Het is het meest ambitieuze spoor van de PackForward-strategie en richt zich op lange termijn. Het klaagt de uitputting van de grondstoffen aan, de bio-incompatibiliteit en het vervuilende karakter van materiaalstromen in de productie-consumptie systemen. Niet-vervuilende en bio-compatibele materiaalstromen, dat is het doel. Karine Van Doorsselaere merkt terecht op: “Bio-compatibel materiaal is iets anders dan bio-gebaseerd! Bio-gebaseerde materialen zijn de uitdaging als vervanging van de fossiel gebaseerde plastics. Maar niet het gebruiken van composteerbare verpakkingen.”
Deze cruciale en uitdagende stap ligt in het herdenken van het verpakkingssysteem en leidt uiteindelijk tot een definitieve oplossing van het verpakkingsdilemma. De huidige, niet-duurzame verpakkingen gaan we vervangen door innovatieve en intrinsiek duurzame productie- en consumptiepatronen. We transporteren water bijvoorbeeld niet langer in flessen, maar kiezen voor drinkbaar leidingwater met een Robinetto watertap.
De 3 sporen van de PackForward-strategie vormen een samenhangend pakket. Maar met recyclage en circulariteit alléén lossen we het probleem niet op van schaarste aan grondstoffen en milieubelasting. Spijtig genoeg stellen we vast dat de hoge opbrengstpercentages voor ophaling, sorteren en recycleren niet leiden tot het volledig sluiten van de kringlopen.
Op lange termijn is er méér nodig. Wat dat precies is, daar is nog geen antwoord op. Dat kan gaan over herbruikbare en hervulbare systemen of over de functies van deeleconomieën of nieuwe winkelconcepten in de retail, enz. Maar we kunnen ook het hele concept binnenstebuiten keren en meer vanuit de maatschappelijke wensen en behoeften denken dan vanuit een product en verpakking. Dus niet: hoe maak ik een waterfles duurzamer, maar hoe willen mensen hun dorst lessen? Dat leidt tot heel andere oplossingen. Die zijn noodzakelijk omdat we in de toekomst met steeds meer mensen zullen blijven produceren en consumeren, maar dan liefst zonder negatieve impact op mens en milieu.
Belang van creatieve communicatie
Op het eerste spoor van de PackForward-strategie hebben verpakkingsbedrijven nood aan externe communicatie omhun B2B-klanten te motiveren om het verpakkingsafval beter in te zamelen en te sorteren. Deze bedrijven (die de geleverde verpakkingen gebruiken) hebben eerder nood aan interne communicatiecampagnes. Willen zij hun medewerkers sensibiliseren en motiveren om het verpakkingsafval (dat ontstaat tijdens het verpakken) beter in te zamelen en te sorteren? Dan hebben zij nood aan wervende en creatieve communicatiecampagnes. Want met het engagement van de mensen op deze werkvloeren komen we aan een hogere recyclagegraad.
De innovaties binnen spoor 2 richten zich op bijkomende stakeholders want zij brengen complexe 'return logistics' met zich mee. Verpakkingsproducenten (met hun ontwerpers) en importeurs blijven sleutelactoren maar ze zullen ook moeten communiceren met andere partijen om een volledige circulaire economie te realiseren: retailers, logistieke actoren, consumenten, recyclage- en reparatiebedrijven, en vele anderen. In vergelijking met spoor 1, hanteren stakeholders hier een meer open bedrijfscultuur (zowel naar externe als interne stakeholders) en daar horen dus ook andere communicatiemethoden en communicatievaardigheden bij. De uitdaging hier is om de denkwijze en het gedrag te beïnvloeden van diverse stakeholders in complexe multi-actor processen zoals bijvoorbeeld deze van de 'return logistics'.
Spoor 3 botst met de huidige bezorgdheden van de stakeholders in de verpakkingsbusiness. Deze innovatiemethode vereist een maatschappelijke task force – van geïnteresseerde ondernemers (zowel uit de verpakkingssector als uit alle verpakkende sectoren, distributiekanalen en retail), onderzoekers, overheden en consumenten – die de nodige uitrusting en toewijding hebben voor deze opdracht met een sterke focus op de toekomst. Zij hebben nood aan expertise in platformcommunicatie.
Ervaring delen is kennis vermenigvuldigen.
Oproep aan verpakkingsbedrijven
Ben jij als ondernemer actief in de recyclage- en verpakkingssector? Deel dan je ervaringen met ons. Hoe verbeteren jullie het sorteren en recycleren van verpakkingsafval bij B2B-klanten? Hoe verbeteren jullie logistieke processen om hergebruik, reparatie en opknapwerk (reuse, repair en refurbish) te introduceren of te versterken?
Ervaring delen is kennis vermenigvuldigen.
Willen we stappen zetten met de verpakkingssector en blijven verpakken zonder schade te berokkenen aan mens en milieu? Dan biedt de PackForward-strategie een antwoord. Maar om deze strategie echt in de praktijk om te zetten, heb je resultaatgerichte communicatiemethoden nodig. Samen met geïnteresseerde bedrijven zetten wij bij make sense onze expertise in om creatieve, professionele bedrijfscommunicatie te ontwikkelen die het verschil maakt.
duurzaamheidsexpert jo
Even sparren over jouw strategie met de schrijver achter dit artikel, onze duurzaamheidsexpert Jo Van Assche?
pack forward ontbijtsessie
Ontdekken hoe jij werknemers en klanten warm maakt voor je verhaal over jouw duurzame verpakking?